ความหมายของการสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน
การสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน เป็นกลวิธีทางสาธารณสุขที่พัฒนาขึ้นเพื่อสนับสนุนการบริการสาธารณสุขของรัฐที่มีอยู่เดิม
โดยให้ความสำคัญในการดำเนินงานระดับตำบลและหมู่บ้าน
ด้วยการผสมผสานการให้บริการทั้งทางด้านการรักษา พยาบาล การส่งเสริมสุขภาพ
การป้องกันโรค และการฟื้นฟูสภาพที่ประชาชนดำเนินการเอง
ซึ่งประชาชนจะต้องมีส่วนร่วมในการวางแผน การดำเนินงาน และการประเมินผล
โดยได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐในด้านวิชาการ ข้อมูลข่าวสาร การให้การศึกษาฝึกอบรม
และระบบส่งต่อผู้ป่วย โดยอาศัยทรัพยากรที่มีอยู่ในท้องถิ่นเป็นหลัก และ ผสมผสาน
การพัฒนาการสาธารณสุขกับการพัฒนาด้านการศึกษา การเกษตรและสหกรณ์ และการพัฒนาชุมชน
เพื่อให้ประชาชนสามารถแก้ไขปัญหาด้วยตนเองและพึ่งตนเองได้
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
หลักการและเหตุผลของการสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน
ตามนโยบายการเร่งรัดพัฒนาชนบทที่จะทำให้ประชาชนในชนบทส่วนใหญ่ของประเทศ
ซึ่งมีฐานะยากจน ด้อยการศึกษา และมีสถานภาพทางสุขภาพต่ำ
ให้มีความเป็นอยู่ดีขึ้นนั้น
รัฐบาลถือว่าสุขภาพอนามัยของประชาชนเป็นสิ่งสำคัญที่จะเอื้ออำนวยต่อการพัฒนาประเทศ
ประชาชนในชนบทเป็นกำลังหลักในการพัฒนาประเทศ
จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องได้รับการบริการสุขภาพที่ดี
แต่การบริการสาธารณสุขที่รัฐบาลได้ดำเนินการมายังไม่สามารถครอบคลุมประชากรส่วนใหญ่
บริการสาธารณสุขมีการจัดเป็นระบบที่สอดคล้องกับระบบการบริหารงานส่วนภูมิภาค คือ ตำบล อำเภอ
จังหวัด ในระดับตำบล กระทรวงสาธารณสุขจัดให้มีสถานีอนามัย
และมีเจ้าหน้าที่สาธารณสุขอย่างน้อยสองคนอยู่ประจำให้บริการสาธารณสุขพื้นฐาน
ในระดับอำเภอมีโรงพยาบาล หรือโรงพยาบาลชุมชน
ในทุกอำเภอที่มีประชาชนอยู่ค่อนข้างหนาแน่น งานของโรงพยาบาลชุมชนนั้นมีความสามารถสูงกว่าบริการสาธารณสุขพื้นฐานที่
สถานีอนามัยตำบล เพราะมีงานด้านการรักษาพยาบาลและดูแลผู้ป่วยมากกว่า
นอกจากนั้นโรงพยาบาลชุมชนยังคอยรับรักษา
หรือให้คำปรึกษาเมื่อสถานีอนามัยตำบลได้ส่งผู้ป่วยที่เกินขีดความสามารถที่ตนจะทำการรักษาได้มาให้ในเรื่องของการเจ็บป่วยโดยทั่วไป โรงพยาบาลชุมชนสามารถให้การช่วยเหลือได้แทบทั้งหมด ยกเว้นแต่อาการป่วยบางชนิดที่ต้องการการดูแล หรือการตรวจอย่างละเอียดถี่ถ้วน
หรือต้องการผ่าตัดที่ค่อนข้างจะซับซ้อน
โรงพยาบาลชุมชนจึงจะส่งต่อไปให้โรงพยาบาลจังหวัดต่อไป
สถานีอนามัย :: ให้บริการด้านการรักษาพยาบาล งานควบคุมป้องกันโรค
งานส่งเสริมสุขภาพ ที่เกี่ยวข้องกับประชาชนในเขตรับผิดชอบ
นอกจากนี้ เหตุผลที่สำคัญอีกประการหนึ่ง คือ ปัญหาสาธารณสุขที่พบในชนบทนั้น
มากกว่า ร้อยละ ๗๐ เกิดจากความไม่รู้ไม่เข้าใจเรื่องราวของโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ
ซึ่งสามารถป้องกันได้ด้วยตนเอง
ความไม่รู้และไม่เข้าใจนี้ทำให้ประชาชนต้องประสบกับอันตรายยิ่งขึ้น
เมื่อมีโรคร้ายแรงแล้วจะลองดูแลรักษากันเอง
โดยไม่ไปปรึกษาเจ้าหน้าที่สาธารณสุขที่สถานีอนามัย โรงพยาบาลชุมชน
หรือโรงพยาบาลจังหวัดในระยะเริ่มแรก ทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตไปโดยไม่ควร
เหตุผลที่สำคัญมากประการสุดท้ายก็คือ สุขภาพอนามัยนั้นเป็นเรื่องส่วนบุคคล
ทุกคนมีสิทธิโดยชอบธรรมที่จะรู้และมีส่วนรับผิดชอบในสุขภาพอนามัยของตนเอง
รัฐบาลมีหน้าที่ให้ประชาชนมีความรู้
ความสามารถที่จะป้องกันดูแลตนเองอย่างเท่าเทียมกัน
ดังนั้น
การที่จะขยายบริการสาธารณสุขให้ครอบคลุมประชากรในชนบทให้มากยิ่งขึ้น
มีการใช้ประโยชน์ของสถานบริการต่างๆ อย่างเต็มที่ ประชาชนสามารถรักษาโรคอย่างง่ายๆ
ได้ เพราะประชาชนได้มีส่วนรับผิดชอบสุขภาพอนามัยของตนเอง
กระทรวงสาธารณสุขจึงคำนึง ถึงกลวิธีใหม่ คือ
พัฒนาประชาชนให้เกิดความรู้ความสามารถที่จะช่วยเหลือหรือดำเนินการสาธารณสุขที่จำเป็นขั้นมูลฐานหรือพื้นฐานได้ด้วยตนเอง
โดยวิธีการนี้ก็จะมีงานสาธารณสุขที่ประชาชนทำได้และที่ประชาชนทำไม่ได้
รัฐบาล จะทำในสิ่งที่ประชาชนทำไม่ได้และจะต้องทำการพัฒนาสนับสนุนให้ประชาชนเกิดความสามารถทำในสิ่งที่เขาสามารถทำได้โดยอาศัยวิทยาการ
ต่างๆ เมื่อเป็นเช่นนี้จะพอเห็นได้ว่า แม้ว่าทรัพยากรไม่เพิ่มขึ้น
บริการสาธารณสุขที่จำเป็นขั้นมูลฐานหรือพื้นฐานก็สามารถเข้าถึงประชาชน ได้ทุกคน
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
แนวคิดของการสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน
แนวความคิดสากลของการสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน เกิดจากความพยายามของรัฐบาลทุกประเทศ
ทั่วโลกที่จะให้บริการสาธารณสุขที่จำเป็น ได้แก่ การรักษาโรค
การส่งเสริมสุขภาพอนามัย การป้องกันโรค และการฟื้นฟูสภาพของผู้ป่วย
ให้ครอบคลุมประชาชนทุกคน ทั้งระดับบุคคล ระดับครอบครัว และระดับชุมชน
การที่จะให้บริการที่จำเป็น ดังกล่าวเป็นจริงได้นั้น มีอยู่หนทางเดียว คือ
ให้ประชาชนทุกคนปฏิบัติได้ด้วยตนเอง
แนวคิดดังกล่าวแตกต่างจากการปฏิบัติในอดีตที่เน้นให้ความสำคัญแก่ระบบการจัดการบริการสาธารณสุขให้แก่ประชาชนแต่เพียงอย่างเดียว
แนวคิดทางการสาธารณสุขมูลฐานเป็นแนวคิดทางด้านการพัฒนาทางสังคม
เพราะมุ่งเน้นพัฒนาความรู้ ความสามารถ การรวมกลุ่มกันในชุมชน
และการตั้งใจที่จะช่วยเหลือเพื่อนบ้านและสมาชิกในครอบครัว
เหล่าอาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.) ที่ได้รับการฝึกอบรมพัฒนาความรู้
ความสามารถ เพื่อให้บริการด้านสาธารณสุขแก่ชาวบ้านในชุมชน
ดังนั้น
การสาธารณสุขขั้นพื้นฐานจึงต้องดำเนินการโดยประชาชนเอง และเพื่อผลประโยชน์ของประชาชน
ทั้งนี้ประชาชนจะต้องช่วยกันหารือ ค้นหาว่าอะไรคือปัญหา
อะไรคือความจำเป็นที่จะต้องช่วยกันทำ ช่วยกันแก้
แต่ก่อนที่ประชาชนจะดำเนินการกันเองได้นั้น
ประชาชนจะต้องช่วยกันพิจารณาว่าใครเป็นผู้เหมาะสมที่จะดำเนินการได้
และผู้ที่ได้รับเลือกจากประชาชนนั้นจะต้องเป็นสมาชิกของชุมชนในหมู่บ้าน
เมื่อประชาชนได้เลือกผู้ที่เหมาะสมมาแล้วให้เป็นผู้สื่อข่าวสาธารณสุข
(ผสส.) หรืออาสาสมัครสาธารณสุข (อสม.)
เขาก็จะต้องได้รับการฝึกอบรมเพื่อพัฒนาความรู้ ความสามารถของเขา
โดยศึกษาจากปัญหาที่มีอยู่ในชุมชนหรือในหมู่บ้านของเขาเอง
ถ้าหากประชาชนทุกคนได้ร่วมกันปฏิบัติงานสาธารณสุขมูลฐานดังกล่าว
รัฐจะต้องให้การสนับสนุนเพื่อเชื่อมโยงบริการสาธารณสุขของรัฐที่จัดให้เป็นปกติอยู่แล้ว
ให้เกิดผลต่อประสิทธภาพ และประสิทธิผลของการบริการสาธารณสุขพื้นฐาน
และถ้าประชาชนทุกคนหรือประชาชนส่วนใหญ่ มีสุขภาพอนามัยดีแล้ว ก็จะทำให้ภาวะทางสังคม
หรือการพัฒนาทางสังคมของประเทศดีขึ้นตามไปด้วย
คุณภาพชีวิตของประชาชนทุกคนก็ต้องดีตามอย่างแน่นอน
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
หลักการทำงานสาธารณสุขขั้นพื้นฐาน
หลักสำคัญๆ
ในการทำงานสาธารณสุขขั้นพื้นฐานที่เจ้าหน้าที่ควรยึดถือปฏิบัติ คือ
ไปหาชาวบ้าน
อยู่กับชาวบ้าน
เรียนรู้จากชาวบ้าน
ทำงานร่วมกับชาวบ้าน
วางแผนร่วมกับชาวบ้าน
เริ่มงานจากสิ่งที่ชาวบ้านรู้
สร้างสรรค์จากสิ่งที่ชาวบ้านรู้
สอนโดยแสดงให้เห็นจริง
เรียนโดยการทำงาน
ไม่ทำงานอย่างฉาบฉวยเอาหน้า
ทำงานอย่างมีระบบ
ไม่ทำงานอย่างกระจัดกระจายให้สูญเปล่าทรัพยากร
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
แหล่งที่มา ::
